W czasach olbrzymiej konkurencji, kiedy to na rynku handlowym występuje tak ogromna ilość przedsiębiorców, wymyślenie pomysłowej nazwy firmy staje się coraz trudniejsze. Co do zasady, przedsiębiorcy mają bardzo dużą swobodę oznaczenia nazwy swojej firmy, mogą bowiem używać słów zarówno funkcjonujących w danym języku, jak i wymyślać zupełnie abstrakcyjne twory słowne czy też związki wyrazowe. Każdy przedsiębiorca musi jednak pamiętać o tym, iż zakres tej swobody jest w pewnym stopniu ograniczony przepisami prawa.
Jak powszechnie wiadomo, firma jest oznaczeniem słownym, indywidualizującym przedsiębiorcę w obrocie. Prawo i obowiązek używania firmy ma każdy przedsiębiorca, który prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Oznacza to, że każdy, bez względu na formę organizacyjnoprawną prowadzonej działalności jest poddany przepisom kodeksu cywilnego o tworzeniu, używaniu i dysponowaniu firmą. Chodzi tu zarówno o osoby fizyczne, prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, jak i spółki prawa handlowego, będące przedmiotem naszych zainteresowań.Przedsiębiorca ma obowiązek ujawnić firmę we właściwym rejestrze. W polskim systemie prawnym funkcjonują dwa systemy rejestracji przedsiębiorców, a są nimi Krajowy Rejestr Sądowy – właściwy dla przedsiębiorców będących osobami prawnymi i tzw. ułomnymi osobami prawnymi ( które nie posiadają osobowości prawnej, ale ustawa przyznaje im zdolność prawną np. spółki osobowe prawa handlowego) oraz Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej – przeznaczona dla przedsiębiorców będących osobami fizycznymi.
Jakie są rodzaje firm?
Rodzaje firm przedsiębiorców są bardzo różne. Niektóre, tzw. osobowe, zawierają po prostu nazwiska osób fizycznych lub nazwy osób prawnych np. Nowacka – Bąkała, inne wskazują na przedmiot działalności lub inne cechy rzeczowe np. Salon Urody, jeszcze inne łączą w sobie obydwa oznaczenia np.Salon Urody Nowacka – Bąkała. Wybór rodzaju firmy oraz ustalenie jej brzmienia należy do woli przedsiębiorcy. W stosunku do niektórych typów przedsiębiorców swoboda ta jest jednak ograniczona przepisami prawa. Artykuł 434 kodeksu cywilnego narzuca przedsiębiorcy będącemu osobą fizyczną firmę osobową. To samo czynią przepisy art. 24, 90, 104, 127 kodeksu spółek handlowych wobec handlowych spółek osobowych. To, co przedsiębiorca musi bezwzględnie wykazać w nazwie swojej firmy to określenie formy organizacyjnoprawnej. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością będzie to spółka z o. o. lub sp. z o. o. Charakter dodatków obligatoryjnych mają również te, które wskazują osobom trzecim na sytuację prawną przedsiębiorcy np. „w organizacji”, „w likwidacji”, „w upadłości”. Obowiązkowe jest także zamieszczanie w firmie dodatku wskazującego na to, że działalność przedsiębiorcy jest zdekoncentrowana, czyli podanie w nazwie firmy „oddziału” ze wskazaniem jego siedziby np. Salon Urody Nowacka – Bąkała Oddział w Poznaniu.
Konieczność objęcia firmą wskazania typu przedsiębiorcy i jego aktualnej sytuacji prawnej wynika z funkcji indywidualizującej firmy. Słusznie podkreśla J.P. Naworski, że firma identyfikuje przedsiębiorcę, a więc musi obejmować i ten element, który określa jego formę organizacyjnoprawną. Wymóg zamieszczania dodatków wskazujących na sytuację prawną przedsiębiorcy uzasadnia natomiast wzgląd na pewność i bezpieczeństwo obrotu. Nie ma żadnego znaczenia czy dodatek obligatoryjny będzie występował przed czy po korpusie firmy, możemy więc zastosować schemat Salon Urody Nowacka – Bąkała sp. z o.o., jak i Sp. z o.o. Salon Urody Nowacka – Bąkała.
Zamieszczenie w firmie innych elementów zależy już od woli samych przedsiębiorców i ma zwykle na celu przekazanie jakichś dodatkowych informacji potencjalnym klientom, ale niekiedy ma też służyć lepszemu odróżnieniu się od innych podmiotów. Elementy te mogą przekazywać informacje o przedmiocie działalności, siedzibie przedsiębiorcy lub o obszarze jego działalności. W spółkach – mogą dodatkowo indywidualizować wspólnika, wskazując przykładowo na kwalifikacje, pokrewieństwo itp. Dodatki fakultatywne mogą mieć także charakter fantazyjny, który dodatkowo stanowić będzie oznaczenie prowadzonego przedsiębiorstwa. Prawo nie ogranicza liczby dodatków fakultatywnych. Należy jednak pamiętać, „że zbyt duża ich liczba “nie służy” firmie przedsiębiorcy i z tego względu postuluje się zachowanie umiaru” (M. Klapczyńska).
Kiedy powstaje prawo do firmy?
Bardzo sporna jest natomiast kwestia tego, od kiedy prawo do firmy powstaje. Czy z chwilą rozpoczęcia rzeczywistego używania firmy w obrocie gospodarczym czy z momentem wpisu nazwy firmy do właściwego rejestru? Prawo do firmy, jako prawo podmiotowe bezwzględne, z pewnością nie może powstać wcześniej niż przedsiębiorca, którego indywidualizuje. Może jednak powstać później – z momentem pierwszego użycia – bo w istocie dopiero wówczas powstaje konieczność ochrony firmy.Mając powyższe na uwadze, należy uznać za usprawiedliwione stanowisko, zgodnie z którym prawo do firmy powstaje z datą wydania postanowienia o jej wpisie do rejestru. Tak jak konstytutywny charakter ma wpis przedsiębiorcy, tak samo konstytutywny musi być wpis firmy, pod którą może on działać. Trzeba jednak podkreślić, że przedsiębiorca, który nabył pierwotnie prawo do firmy przez wpis do rejestru, może przegrać w sporze z przedsiębiorcą, który pod tą samą nazwą był pierwszy na tym samym rynku. W konkluzji można powiedzieć, że rejestracja firmy nie przesądza o jej ochronie na gruncie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Niemniej z punktu widzenia prawa do firmy „jako takiego” momentem jego powstania jest wpis do rejestru. Tak jak momentem ustania prawa do firmy jest wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru.
Co ważne, przepis art. 43 ze znaczkiem 10 k.c. udziela ochrony nie tylko przed naruszeniem, ale już w przypadku zagrożenia naruszenia prawa do firmy. Przedsiębiorca, którego prawo do firmy zostało tylko zagrożone może żądać zaniechania takiego działania, w wypadku dokonanego już naruszenia, może ponadto żądać usunięcia jego skutków, naprawienia szkody majątkowej oraz wydania korzyści przez osobę, która dopuściła się owego naruszenia. Na gruncie przepisów kodeksu cywilnego, prawo do firmy nie jest dobrem osobistym, co powoduje, że przedsiębiorcy nie przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę wyrządzoną poprzez jego naruszenie.
Art. 43 ze znaczkiem 10 k.c. jest podstawą wyłącznie ochrony firmy przedsiębiorcy, a nie nazwy prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa. Nazwa przedsiębiorstwa podlega reżimowi przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, stanowi bowiem zupełnie inne od firmy prawo podmiotowe.
